Hoe werken statiegeldsystemen precies?

Elke minuut worden er wereldwijd één miljoen plastic flessen verkocht. Dit aantal zal naar verwachting met 20% zijn gestegen in 2021. 32% van alle afgedankte plastic verpakkingen komt in de natuur terecht en vervuilt onze gemeenschappen en oceanen. Het equivalent van één vuilniswagen vol plastic wordt iedere minuut in onze oceanen gedumpt. De aantallen zijn zo hoog dat er tegen 2050 – uitgedrukt in gewicht – meer plastic dan vis in de oceanen te vinden zal zijn.

Hoe kunnen we met deze grootschalige flessenproductie en -consumptie de negatieve gevolgen van het verpakkingsafval verminderen – of liever nog – voorkomen? Hoe kunnen we dit materiaal effectief recyclen of hergebruiken, en hoe kan de samenleving mensen motiveren om hun gebruikte drankverpakkingen in te leveren voor recycling?

Een steeds populairdere – maar verre van nieuwe – oplossing bestaat uit statiegeldsystemen. Deze systemen bereiken tot 40% hogere inzamelpercentages voor plastic, aluminium en glazen drankverpakkingen dan welk ander systeem dan ook. Via de 82.000 emballage-automaten van TOMRA – die gebruikt worden in meer dan 40 markten wereldwijd – zijn al 35 miljard gebruikte drankverpakkingen ingenomen in 2017 alleen.

Hieronder is een eenvoudige uitleg te vinden over statiegeldsystemen en waarom ze zo succesvol zijn voor het recyclen van gebruikte drankverpakkingen.

Wat is een statiegeldsysteem?

Een statiegeldsysteem bestaat uit het toevoegen van een kleine aanbetaling bovenop de prijs van een drank. Deze aanbetaling wordt terugbetaald aan de consument wanneer deze de lege drankverpakking voor recycling terugbrengt. Statiegeldregelingen komen meestal tot stand door wetgeving die wordt aangenomen door lokale of nationale overheden.

Statiegeldsystemen voor niet-hervulbare drankverpakkingen bestaan al tientallen jaren en die voor hervulbare verpakkingen zelfs al eeuwen, met vroege toepassingen voor het terughalen van voornamelijk glas. Tegenwoordig zijn deze regelingen van kracht in meer dan 40 regio’s, waaronder 10 Amerikaanse staten, met de statiegeldwaarde variërend van 9 tot 25 eurocent.

(Bekijk hier de volledige versie van deze video, die ook uitlegt hoe statiegeldsystemen worden gefinancierd en daarnaast interviews bevat met beleidsmakers wereldwijd).

Om de massale terugname van gebruikte flessen (en indien gewenst ook blikjes) efficiënt en eenvoudig te laten verlopen, worden er binnen veel statiegeldregelingen emballage-automaten gebruikt (zie foto links) om de verpakkingen te analyseren en te sorteren voor recycling en hergebruik. Emballage-automaten tellen de ingenomen drankverpakkingen, weigeren onjuiste verpakkingen en betalen het correcte statiegeldbedrag uit aan de consument – veel sneller dan mogelijk is via handmatige terugname.

Emballage-automaten zijn meestal te vinden op praktische plaatsen zoals in supermarkten, zodat consumenten hun statiegeld eenvoudig terug kunnen krijgen. In bijna alle markten krijgen supermarkten een vergoeding per ingenomen verpakking – de zogeheten handling fee – zodat zij de investering voor de automaten binnen enkele jaren kunnen terugverdienen. De handling fee wordt gefinancierd uit drie inkomstenbronnen: een bijdrage van de drankenfabrikanten, de opbrengst van het recyclaat en tenslotte het statiegeld op verpakkingen die weggegooid zijn en dat de supermarkten dus niet hoeven uit te keren.

Waarom zijn statiegeldsystemen succesvol?

Er zijn twee hoofdredenen waarom statiegeldsystemen erin slagen om de recyclingpercentages te verhogen en de plastic-afvalstromen terug te dringen.

• Financiële stimulans: statiegeldsystemen bieden consumenten een financiële prikkel om de drankverpakkingen te retourneren, die anders in het zwerfafval of op de vuilstort terecht kunnen komen. De financiële waarde – in sommige landen zoals Nederland zelfs 25 eurocent per fles – brengt de boodschap over dat ze een waarde hebben voor de samenleving. Deze drankverpakkingen worden als waardevolle grondstof beschouwd en niet simpelweg als afval. Statiegeldsystemen verminderen het zwerfafval door drankverpakkingen zelfs tot 80%.
• Verhoogde zuiverheid: door flessen (en blikjes) gescheiden in te nemen via emballage-automaten worden ze niet vervuild door andere soorten afval zoals bij huis-aan-huisinzameling het geval is. Dit zorgt ervoor dat deze verpakkingen weer gebruikt kunnen worden voor de productie van nieuwe flessen en blikjes, in plaats van gebruikt te worden voor toepassingen van een lagere kwaliteit zoals fleecetruien of bermpalen. Dit proces staat bekend als ‘closed-loop’-recycling, wat TOMRA ook wel de ‘Clean Loop’ noemt. Deze manier van recycling vermindert onze afhankelijkheid van nieuwe grondstoffen om nieuwe drankverpakkingen te produceren. Daarnaast zorgt het ervoor dat er minder drankverpakkingen als afval terechtkomen op stortplaatsen of in de natuur.

Statiegeldsystemen wereldwijd

Veel landen maken gebruik van statiegeldsystemen. Ze zorgen ervoor dat 70% tot bijna 100% van de drankverpakkingen terugkomt voor recycling; geen enkel afvalinzamelingsysteem komt in de buurt van dergelijke inzamelpercentages.

• Noorwegen: wordt erkend vanwege haar voortrekkersrol in statiegeldsystemen, waarbij landen over de hele wereld hun systeemopzet repliceren. Beginnend met TOMRA’s eerste emballage-automaten in 1972, worden er momenteel inzamelingspercentages van 97% voor blikjes en 95% voor PET-flessen gehaald. Het systeem wordt in dit land beheerd door de organisatie Infinitum.
• Duitsland: de Duitse markt presteert het beste ter wereld wat betreft recycling van drankverpakkingen, na de introductie van hun statiegeldsysteem in 2003. Het Duitse inzamelingspercentage is extreem hoog. Ongeveer 97% van de plastic flessen wordt teruggebracht en 99% van de blikjes; veel meer dan de bescheiden 43% die wordt behaald in het Verenigd Koninkrijk waar alleen met de zogeheten ‘curbside collection’ wordt gewerkt – de inzameling aan of bij huis.
  
• Litouwen: introduceerde haar statiegeldsysteem in 2016 met het doel om zwerfvuil te verminderen, lokale overheidsuitgaven terug te dringen en de recyclingpercentages te verhogen. Voorafgaand aan de introductie van dit systeem werd slechts 34% van de PET-flessen ingezameld. Twee jaar later, na invoering van het statiegeldsysteem en gebruikmakend van de emballage-automaten van TOMRA, is het inzamelingspercentage toegenomen tot 92%.
• Canada: in Canada werd het eerste statiegeldsysteem uitgerold in 1970. Bijna alle provincies maken tegenwoordig gebruik van het systeem. De Canadese provincies en gebieden met een statiegeldsysteem halen 80% van de niet-hervulbare drankverpakkingen die worden verkocht terug. In de enige jurisdictie die slechts gebruikmaakt van huis-aan-huisinzameling is dat percentage 50%.

Grondstoffen-revolutie

Overal ter wereld neemt de roep om statiegeldsystemen toe. In december 2017 besloten de Verenigde Naties alle naties aan te moedigen om statiegeldsystemen in te voeren. De Europese commissie stelde in mei 2018 eisen op voor lidstaten om tegen 2025 90% van de plastic drankflessen voor eenmalig gebruik in te zamelen via initiatieven zoals een statiegeldsysteem.

Steeds meer regio’s kondigen statiegeldsystemen aan. Afgelopen maart kondigde de Britse regering een consultatie aan betreffende de invoering van een statiegeldsysteem, dat volgde op de aankondiging van de Schotste premier in september 2017. De Indiase deelstaat Gujarat riep in juni van dit jaar op tot inzet van emballage-automaten en de Australische staat Queensland lanceert de nieuwe statiegeldwetgeving in november 2018. Naast deze gloednieuwe initiatieven, kondigde Denemarken aan haar bestaande statiegeldsysteem vanaf 2020 uit te breiden met sappen en sappenconcentraten die verkocht worden in glazen, plastic of metalen verpakkingen.

Nu onze planeet geconfronteerd wordt met een afvalcrisis moeten we duurzamer leven en efficiënter recyclen. TOMRA’s missie is om voorop te lopen in de grondstoffen-revolutie en een concrete gedragsverandering voor consumenten en fabrikanten mogelijk te maken. Statiegeldsystemen bieden een deel van de oplossing tot het veranderen van onze houding tegenover lege drankverpakkingen en het verbeteren van de recyclingpercentages.